Ο καταρράκτης μειώνει την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων: πώς επηρεάζει η κακή όραση τον ψυχισμό τους;

Ο Jaroslav Zapletal, διακεκριμένος καλλιτέχνης, δάσκαλος και ακαδημαϊκός ζωγράφος από το Πίλσεν, παρέμεινε ενεργός και δεν σταμάτησε να εργάζεται ως καλλιτέχνης ακόμη και όταν έγινε 80 ετών. Το μεγάλο του χόμπι ήταν επίσης το διάβασμα. Ωστόσο, καθώς πλησίαζε το ογδοηκοστό πέμπτο έτος της ηλικίας του, άρχισε να αισθάνεται ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με τα μάτια του. “Στην αρχή υπέθεσα ότι επρόκειτο απλώς για διοπτρίες και μου είχαν συνταγογραφηθεί νέα γυαλιά. Αλλά δεν έχει αλλάξει. Μετά από περισσότερη έρευνα, ανακάλυψα ότι το πρόβλημα ήταν ότι είχα αρχίσει να βλέπω διπλά. Έτσι, όταν τα γράμματα επικαλύπτονταν το ένα πάνω στο άλλο, μου ήταν αδύνατο να διαβάσω. Έβλεπα ένα είδος συνονθυλεύματος διαφορετικών κλασμάτων. Ήταν λοιπόν σαφές ότι έπρεπε να κάνω κάτι γι’ αυτό,” θυμάται ο καλλιτέχνης. Μετά από προσεκτικές εξετάσεις στην οφθαλμολογική κλινική NeoVize στην Πράγα, διαγνώστηκε καταρράκτης και στα δύο μάτια και του συστήθηκε χειρουργική επέμβαση.

Φωτογραφία: Shutterstock

Η μειωμένη όραση επηρεάζει αρνητικά τον ψυχισμό

Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, τουλάχιστον 2,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως υποφέρουν από μειωμένη κοντινή ή μακρινή όραση. Σε τουλάχιστον ένα δισεκατομμύριο -σχεδόν στις μισές περιπτώσεις- η διαταραχή της όρασης θα μπορούσε να προληφθεί ή να επιλυθεί με θεραπεία. Σε αυτό το δισεκατομμύριο περιλαμβάνονται τα 94 εκατομμύρια άτομα με καταρράκτη. Πρόκειται για την πιο κοινή αιτία μειωμένης όρασης από απόσταση ή τύφλωσης.1 Συνήθως, ο καταρράκτης, ή αλλιώς καταρράκτης, σχετίζεται με την αύξηση της ηλικίας, όταν ο φυσικός φακός θολώνει. Οι πρωτεΐνες του φακού αρχίζουν να συσσωρεύονται και αυτές οι συσσωματώσεις προκαλούν το σκοτάδι του φακού και την επιδείνωση της όρασης. Οι στατιστικές αναφέρουν ότι μετά την ηλικία των εβδομήντα πέντε ετών, ο καταρράκτης εμφανίζεται σε περισσότερα από τα τρία τέταρτα του πληθυσμού. Επιπλέον, η επιδείνωση της όρασης μπορεί επίσης να έχει σημαντικό αντίκτυπο στην ψυχολογική κατάσταση των ηλικιωμένων, καθώς αντιλαμβανόμαστε έως και το 80% των αισθήσεων από τον εξωτερικό κόσμο μέσω των ματιών μας. “Η επιδείνωση της όρασης, αλλά και της ακοής, συμβάλλει σημαντικά στον ψυχισμό με κάθε είδους τρόπους, είτε πρόκειται για τη γνωστική λειτουργία, είτε για τον προσανατολισμό, είτε για τη φυσική ικανότητα λειτουργίας στον κόσμο, η οποία εξακολουθεί να μειώνεται στους ηλικιωμένους καθώς γερνούν. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι η επιδείνωση της όρασης οδηγεί σε πολλές δυσκολίες,” σημειώνει ο ψυχολογικός σύμβουλος Mgr. Petr Šusta, Ph.D.

Η έλλειψη αντίληψης μπορεί να οδηγήσει σε αισθήματα απειλής

Η μειωμένη όραση επηρεάζει αρνητικά την ικανότητα συμμετοχής σε ορισμένες δραστηριότητες, γεγονός που μπορεί να καταθλίψει τους ηλικιωμένους. “Από τη στιγμή που ένας ηλικιωμένος δεν μπορεί να εκτελέσει δραστηριότητες που συνήθιζε να κάνει και να απολαμβάνει, είναι φυσικό να οδηγεί μακροπρόθεσμα σε απογοήτευση και στέρηση και κατά συνέπεια σε απώλεια κοινωνικών δεσμών και επαφής με το περιβάλλον, για παράδειγμα. Αισθάνεται ανασφάλεια ή και απειλή όταν δεν μπορεί να προσανατολιστεί καλά στο χώρο λόγω της κακής όρασης. Η οπτική αναπηρία προσφέρει επίσης πολλά περιθώρια για τη φαντασία, η οποία είναι ένα από τα βασικά πράγματα που παίζει μεγάλο ρόλο στην ανάπτυξη άγχους, για παράδειγμα,” επισημαίνει ο Petr Šusta, προσθέτοντας ότι η υπερβολική φαντασία, η οποία μπορεί να οφείλεται, για παράδειγμα, στην έλλειψη αισθήσεων, μπορεί να οδηγήσει σε κατασκευές και στη δημιουργία μη ρεαλιστικών σεναρίων. Ταυτόχρονα, η ικανότητα ανάγνωσης ή παρακολούθησης τηλεόρασης μειώνεται χέρι-χέρι με τη μειωμένη όραση, γεγονός που αποτελεί άλλο ένα στοιχείο που οδηγεί σε αίσθημα εσωτερικής μοναξιάς και σε σημαντική μείωση της ποιότητας ζωής.

Η αυτάρκεια και η χρησιμότητα είναι το κλειδί για τους ηλικιωμένους

Η θολή όραση σημαίνει επίσης περιορισμούς στην οδήγηση. Αυτό περιορίζει τη δυνατότητα του ηλικιωμένου να συναντά συνομηλίκους, να συμμετέχει σε πολιτιστικές εκδηλώσεις ή άλλες δραστηριότητες στις οποίες θα μπορούσε να έχει συμμετάσχει στο παρελθόν, και μειώνει επίσης σημαντικά την αυτάρκειά του. “Η ανεξαρτησία για τους ηλικιωμένους είναι πολύ σημαντική. Η εξάρτηση από τη βοήθεια των άλλων συχνά κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται ανεπαρκείς ή ακόμη και ταπεινωμένοι. Αισθάνεται ότι αποτελεί ενόχληση για τους γύρω του. Και βέβαια, υπάρχουν και κάποιες διαγενεακές συγκρούσεις, ας πούμε, όταν οι νεότερες γενιές αναλαμβάνουν τη φροντίδα του ηλικιωμένου και φυσικά έχουν διαφορετική άποψη για τα πράγματα που αφορούν την καθημερινή ζωή. Ο ηλικιωμένος δεν γίνεται πάντα κατανοητός- από την άλλη πλευρά, μερικές φορές δεν είναι πρόθυμος να δεχτεί τη βοήθεια που του προσφέρεται. Επομένως, όσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός ανεξαρτησίας, τόσο το καλύτερο για τον ηλικιωμένο,” εξηγεί ο Petr Šusta. Επομένως, είναι σημαντικό το άτομο να παραμένει ενεργό για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και να διατηρεί τις γνωστικές του ικανότητες, τη μνήμη, τη λογική κ.λπ. Όσο περισσότερο είναι σε θέση να φροντίζει τα συνηθισμένα πράγματα, τόσο περισσότερο διατηρεί τον εαυτό του σε ψυχοσωματική κατάσταση. Έτσι, ένας περιορισμός της αυτάρκειας, που προκαλείται για παράδειγμα από κακή όραση, μπορεί να οδηγήσει σε μαρασμό. Παράλληλα, ο ψυχολογικός σύμβουλος επισημαίνει πόσο σημαντικό είναι για τον ηλικιωμένο να αισθάνεται έγκυρο μέλος της οικογένειας και της κοινωνίας. Αυτό θα μπορούσε να είναι η βοήθεια στη φροντίδα των εγγονών, το μαγείρεμα, το πλέξιμο χειμερινών καπέλων ή οτιδήποτε άλλο κάνει τον ηλικιωμένο να αισθάνεται χρήσιμος. Η απώλεια της ικανότητας να κάνει αυτές τις δραστηριότητες έχει πολύ αρνητικές επιπτώσεις.

Μόνο το 17% των ατόμων με καταρράκτη παγκοσμίως έχουν πρόσβαση σε ποιοτική χειρουργική επέμβαση

“Οι άνθρωποι βιώνουν μια σημαντικά βελτιωμένη ποιότητα ζωής μετά από χειρουργική επέμβαση καταρράκτη, η οποία μπορεί να σχετίζεται με τη μείωση των καρδιακών προσβολών και άλλων επιπλοκών υγείας. Το εύρημα αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους ασθενείς σε προχωρημένο στάδιο της νόσου,” επισημαίνει ο doc. MUDr. Šárka Skorkovská, CSc., επικεφαλής της οφθαλμολογικής κλινικής NeoVision Brno. Η έρευνα με την ονομασία Blue Mountains Eye Study επιβεβαίωσε επίσης ότι ο ψυχισμός των ασθενών βελτιώνεται μετά από χειρουργική επέμβαση καταρράκτη. Οι άνθρωποι ζουν μια ενεργή ζωή χωρίς εξάρτηση από το περιβάλλον τους, κοιμούνται καλύτερα. Αυτό μειώνει τον κίνδυνο υψηλής αρτηριακής πίεσης, διαβήτη ή καρδιακών προσβολών, και επομένως τη θνησιμότητα. Ωστόσο, παρόλο που η χειρουργική επέμβαση καταρράκτη είναι μία από τις πιο αποδοτικές ιατρικές διαδικασίες, σύμφωνα με τον ΠΟΥ, μόνο το 17% των ατόμων με προβλήματα όρασης ή τύφλωση που προκαλούνται από καταρράκτη έχουν πρόσβαση σε ποιοτική χειρουργική επέμβαση.2 Ευτυχώς, στην Τσεχική Δημοκρατία, οι ηλικιωμένοι έχουν τη δυνατότητα να υποβληθούν σε γρήγορη, ανώδυνη, εξωνοσοκομειακή χειρουργική επέμβαση.

Ένας κατεστραμμένος φακός μπορεί να αντικατασταθεί με έναν τεχνητό

Ο καταρράκτης είναι μια πολύ συχνή οφθαλμολογική ασθένεια μετά την ηλικία των 60 ετών, γι’ αυτό και τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας θα πρέπει να επισκέπτονται έναν οφθαλμίατρο κάθε ένα με δύο χρόνια για προληπτικούς λόγους. Σε ορισμένους χρειάζεται μήνες για να αναπτυχθεί, σε άλλους χρόνια – και σε ακραίες περιπτώσεις προκαλεί τύφλωση. Ωστόσο, αυτό συμβαίνει σήμερα μόνο σε χώρες του τρίτου κόσμου- στις ανεπτυγμένες χώρες, γίνεται εγκαίρως χειρουργική επέμβαση για την αφαίρεση του κατεστραμμένου, θολού φακού και την αντικατάστασή του με νέο, τεχνητό φακό. “Στην Τσεχική Δημοκρατία, χειρουργούμε τον καταρράκτη στα αρχικά στάδια,” σημειώνει η αναπληρώτρια καθηγήτρια Skorkovská, αλλά παραδέχεται επίσης ότι ακόμη και έτσι, η κλινική εξακολουθεί να αντιμετωπίζει προχωρημένα ευρήματα καταρράκτη. Ένας λόγος για την καθυστέρηση της χειρουργικής επέμβασης μπορεί να είναι ο φόβος για τη διαδικασία.

Δεν υπάρχει λόγος να φοβάστε την επέμβαση

Έως και το ένα πέμπτο των ηλικιωμένων που θα έπρεπε να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση καταρράκτη καθυστερούν την επέμβαση επειδή τη φοβούνται, σύμφωνα με έρευνα σε κλινικές της NeoVision. Αλλά δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας: η επέμβαση είναι ελάχιστα επεμβατική, διαρκεί μόνο 15 λεπτά, δεν γίνεται με αναισθησία και χρησιμοποιούνται μόνο αναισθητικές οφθαλμικές σταγόνες, οπότε ο ασθενής είναι ξύπνιος καθ’ όλη τη διάρκεια. Η εξέταση και η βασική χειρουργική επέμβαση καταρράκτη καλύπτονται από την ασφάλιση υγείας, αλλά με επιπλέον χρέωση μπορεί να επιλεγεί η επιλογή της χειρουργικής επέμβασης με λέιζερ. “Το femtosecond laser έχει γίνει μεγάλη βοήθεια για τους χειρουργούς. Είναι γρήγορο, ακριβές και επιτρέπει την εμφύτευση ενδοφθάλμιου φακού χωρίς νυστέρι, γεγονός που αποτελεί πλεονέκτημα ιδίως σε προχωρημένα στάδια καταρράκτη,” λέει η επικεφαλής γιατρός Šárka Skorkovská. Έρευνες έχουν δείξει ότι το λέιζερ είναι 10 φορές πιο ακριβές από τον άνθρωπο. Ο ασθενής μπορεί επίσης να επιλέξει έναν ενδοφθάλμιο φακό υψηλής ποιότητας, χάρη στον οποίο μπορεί να απαλλαγεί από την εξάρτησή του από τα γυαλιά ακόμη και σε προχωρημένη ηλικία.

Από τον γκρίζο κόσμο στο βασίλειο των χρωμάτων

Η συνεργασία με την ευρύτερη οικογένεια και έναν γιατρό, είτε πρόκειται για οφθαλμίατρο είτε για γενικό γιατρό, μπορεί να βοηθήσει τους ηλικιωμένους να ξεπεράσουν τους φόβους τους και να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση. “Εάν ένας ηλικιωμένος επισκέπτεται έναν γιατρό για χρόνια, αυτός είναι κάποιος που συνήθως εμπιστεύεται και στον οποίο θα δώσει τη γνώμη του. Σίγουρα η εκλογίκευση, δηλαδή η παρουσίαση στατιστικών στοιχείων, επιχειρημάτων ότι η επέμβαση είναι ασφαλής και επιθυμητή, θα βοηθήσει εδώ. Φίλοι και συνομήλικοι, δηλαδή ηλικιωμένοι που έχουν επίσης υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση, μπορούν σίγουρα να βοηθήσουν. Η βελτιωμένη όρασή τους μπορεί, φυσικά, να παρακινήσει και να εμπνεύσει το άτομο που δεν έχει ακόμη υποβληθεί στην επέμβαση,” εξηγεί ο Petr Šusta πώς είναι δυνατόν να βοηθήσει να ξεπεραστούν οι όποιοι φόβοι σχετικά με τη διαδικασία. Ταυτόχρονα, προσθέτει ότι είναι επίσης σημαντικό να αποδεχτούμε τα συναισθήματα που βιώνει ο ηλικιωμένος. Είναι δυνατόν να πούμε, για παράδειγμα, “Ναι, καταλαβαίνω την ανησυχία σας, αλλά δεν μπορούμε να την αποφύγουμε. Ας επικεντρωθούμε αντ’ αυτού στο να χειριστούμε την κατάσταση από κοινού, σας προσφέρουμε βοήθεια.” Ένας ψυχολογικός σύμβουλος δίνει ένα παράδειγμα και μια προσωπική εμπειρία:

“Έχω επίσης πρακτική εμπειρία με τη γιαγιά μου, την οποία συνόδευσα σε αυτή τη διαδικασία. Η βελτίωση της όρασης ήταν πραγματικά αξιοσημείωτη. Είπε ότι μέχρι να υποβληθεί στη διαδικασία, δεν είχε συνειδητοποιήσει πόσο παραμορφωμένη ήταν η όρασή της για τα χρώματα. Στην πραγματικότητα ζούσε σε αυτόν τον γκρίζο, άνοστο κόσμο. Και ξαφνικά μπορούσε να δει τα χρώματα πιο καθαρά και ευδιάκριτα. Ακόμη και η διαβίωση σε έναν γκρίζο χώρο, που προκαλείται από το γλαύκωμα, μπορεί να αποτελέσει παράγοντα ανάπτυξης καταθλιπτικών διαταραχών, για παράδειγμα,” περιγράφει η Shusta.

Μετά από δύο ημέρες επέστρεψα στο φυσιολογικό…

Ο ακαδημαϊκός ζωγράφος Jaroslav Zapletal υποβλήθηκε επίσης σε χειρουργική επέμβαση. “Δεν φοβήθηκα την επέμβαση επειδή υπήρχαν αρκετοί φίλοι γύρω μου που είχαν επίσης υποβληθεί σε αυτή την επέμβαση. Και όλοι έλεγαν ότι δεν υπήρχε πόνος, ήταν πολύ ήρεμη, πολύ εξυπηρετική. Όλα αυτά επιβεβαιώθηκαν και για μένα. Η ανάρρωση ήταν πολύ εύκολη. Μετά από περίπου δύο ημέρες είχα επανέλθει ουσιαστικά στο φυσιολογικό μου επίπεδο και δεν αισθάνθηκα καν ότι χρειαζόμουν αποκατάσταση. Έπρεπε απλώς να στάζω στα μάτια μου,” λέει ο γνωστός καλλιτέχνης από το Plzeň, προσθέτοντας ότι η επέμβαση βελτίωσε πολύ τη ζωή του, επειδή μπορούσε ξαφνικά να διαβάζει και να βλέπει μακριά γύρω του. Μπορεί να συνεχίσει να ασχολείται με τις δραστηριότητες που του αρέσουν. “Μπορεί να ειπωθεί ότι για έναν επαγγελματία καλλιτέχνη δεν υπάρχει χόμπι, διότι όλη του η δουλειά είναι χόμπι. Η εγχείρηση διευκόλυνε την καλλιτεχνική μου εργασία, και επομένως όλα τα υπόλοιπα,” καταλήγει ο Jaroslav Zapletal.